Çağımızın üzerinde en çok çalışılan teknoloji olan ve gelişime en çok açık olan konusu Yapay Zekayı gelin beraber inceleyim. Yapay zeka; insan zekasını tasarlayabilmek için makinelere veya bilgisayarlara düşünebilme, edindiği bilgilerden yeni çıkarımlar yapmak, geçmişte yaptığı deneyimlerden yararlanmak gibi özellikleri kazandırmaktır. Yapay zekaya detaylı bir giriş yapmadan önce zeka nedir konusuna değinelim.
Zeka Nedir?
Zeka; kavramlar ya da algılar sayesinde objeler arasında ilişki kurabilme, düşünebilme, çözüm bulabilme, karar verebilme, sonuç çıkarabilme gibi özellikleri ve yetenekleri zeka olarak adlandırırız. Zeka zihinsel yeteneklerin değişik olaylar ve koşullar karşısında kullanılmasına olanak sağlar. Daha önce karşılaşılmış durumlara uyum sağlayıp çözüm bulabildiği gibi daha önce karşılaşmadığı ve yaşamadığı durumlara karşı uyum sağlayabilme, anlama, çözüm bulma, durumu analiz etme, duyular sayesinde durumu algılama gibi olaylar zeka sayesinde olmaktadır. Şimdi zeka hakkında da bilgi edindiğimize göre yapay zekaya daha detaylı bir şekilde giriş yapabiliriz.
Yapay Zeka
İnsan beyni ve zekası, çoğunlukla sayısal işlem yaparken birkaç dakika düşünürken anlama, yorumlama karar verme üzerine olan işlemleri çok kısa sürede yaparlar. Örnek verecek olursak yolda yürüyen bir insanı inceleyim. Yolda yürürken önümüze belirli engeller çıkar matematiksel olarak bu engellerin bizlere olan uzaklıklarını rahat bir şekilde hesaplayamayız fakat önceden edindiğimiz bilgilere ve tecrübelere dayalı olarak yolda hangi alandan ne kadar hızla yürüyeceğimiz rahatlıkla seçebiliriz.
Bilgisayarlar ise insan zekasına nazaran karmaşık ve zor olan matematiksel işlemlere kolaylıkla çok hızlı bir şekilde çözebilirler. Matematiksel işlemleri ve problemleri kolay ve çok hızlı bir şekilde çözmesine rağmen olayları yorumlama, anlama, ve karar verme gibi yeteneklerden yoksundur. Bu örneklere ve yaklaşımlara bakılarak insan beyninin bilgisayarlardan daha üstün olduğunu elde ettiğimiz verilerden görmekteyiz.
Asıl konumuz olan Yapay Zeka tam bu nokta devreye giriyor. Yapay zeka dediğimiz teknoloji insan zekasını modelleyebilmek için tıpkı bir insan gibi problem çözme, anlama, deneyimlerinde çıkarım yapabilme ve en önemlisi öğrenebilme gibi yetenekleri modellenen makineye aktarmayı hedeflemektedir.
Yapay Zeka kavramı için birçok tanım yapılabilmektedir. Yapay zekanın amacı, insan zekasına gerek duyulan işleri makinelere yaptırabilmektir. Yapay zeka konusunda yapılan araştırmaların amacı ise insan zekasının çözüm üretme, anlama, karar verme gibi yeteneklerine en kusursuz şekilde sahip olan bir yapay zeka üretmektir.
Yaptığımız bu tanımdan sonra yapay zekanın aslında iki yapıdan oluştuğunun farkına varıyoruz. Bu yapılardan ilki insan zekasındaki düşünme yeteneğinin araştırılması ve buna benzer bir yapay zeka oluşturulması olurken bu yapılardan diğeri bu elde edilen yapay zekanın makinelere aktarılmasıdır. Genel olarak yapay zekanın amacı kullandığımız ve geliştirdiğimiz makinelerin daha kullanışlı ve daha işlevsel olmasıdır. Tabii ki yapay zeka oluşturulurken belirli sorular sorulur. Yapacağımız bu yapay zeka hangi makine için hangi sorunu çözmek için oluşturulacak. Bu sorulara cevap verildikten sonra yapay zekaya bazı davranışlar bazı yetenekler eklenir. Bu yetenek ve davranışlardan bazıları şunlardır:
- Deneyim yoluyla tecrübelerinden yararlanmak
- Bilgiyi anlamak ve kullanmak
- Farklı durumlara adapte olmak
- Düşünme, karar verme yetenekleri
- Elde ettiği verilerden bir anlam çıkarmak
Yapay zekanın hangi makine ve hangi alanda kullanılacağına bağlı olarak yukarıdaki yetenek ve davranışlardan uygun olanlar yapay zekaya dahil edilir. Şimdi gelin daha iyi anlayabilmek için yapay zeka ile insan zekasını karşılaştıralım.
Yapay Zeka ile İnsan Zekasının Karşılaştırılması
İnsan zekası içerisinde öğrenilen bilgiler belirli bir süre sonrasında unutulabilir. Yapay zekada ise öğrenilen bilgiler depolandığı için depolandığı yerden silinmediği sürece bilgiler asla unutulmaz. Bu yüzden yapay zekada bilgiler kalıcıdır.
Yapay zeka kullanırken bilginin aktarılması insan zekasına göre daha kolaydır. Bilginin insan zekasında aktarılması istenilirse belirli bir süre bunun üzerinde çalışılması gerekir bu çalışma sonrasında ve geçen süre sonucunda tüm bilginin tamamının diğer zekaya geçmesi mümkün değildir. Yapay zekada ise makineler arasında aktarım kopyalama yöntemi ile oldukça kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleşir.
Yine insan zekasına belirli bir tecrübe ve deneyim kazandırmak için belirli bir eğitim vermek ve uzun bir süreç geçmesi gerekmektedir. Yapay zekada ise insan zekasına göre tüm bunlar çok daha kısa sürede gerçekleşir.
Yapay Zekânın Kapsamı ve Temelleri
Yapay zeka birçok temele ve kategoriye ayrılır yazımızda bahsedeceğimiz kategoriler şunlardır:
- Uzman Sistemler
- Robotik
- Doğal Dil İşleme
- Konuşma ve Anlama
- Bilgisayar Görüsü
- Psikoloji
- Matematik
Uzman Sistemler
Yapay zekada olduğu gibi Uzman sistemlerde de tanımlar oldukça çeşitlidir. Uzman sistemler veri ile ilgili problemleri çözebilmek için oluşturulmuş bir bilgisayar yazılımıdır. Bu sistem, problem ile elde ettiği verileri ve çözümleri ileride tekrar bu sorunla karşılaştığı zaman hızlı bir şekilde çözümü kullanabilmek için verileri depolar. Yapay zekada en çok kullanılan Uzman sistemler verilerin sayısallaştırılarak bilgisayara aktarılması ve problemlerin çözümü için kullanılan yazılımdır. Bu uzman sistemler, işin uzmanının zor bulunduğu ya da çok maliyetli olduğu durumlarda daha verimli çalışabilmek için oluşturulan ve kullanılan yazılımdır.
Gündelik hayatta uzmanlar genel olarak belirli bir konu üzerinde uzmanlaşmıştır. Uzman oldukları konu hakkındaki sorunları hızlı ve kolay bir şekilde çözerler. Aynı zamanda çözüm konusunda verilen kararların ve güvenirliğini kontrol ederler. Bu durumların yanında kendi uzman oldukları alan dışında yani uzmanlıklarını aşan durumlarla ilgilenmeleri için sorunları başka uzmanlara yönlendirirler ve doğru bilgiye ulaşırlar.
Bilginin elde edilmesi oldukça zor ve önemlidir. Bundan dolayı bu bilgilere çok az sayıda uzman ulaşabilir. Bu bilgilere ulaşan uzmanlar sayesinde başka kişilerde bu bilgilerden verilerden yararlanabilir. Uzman sistemler sayesinde ise uzman bilgileri makinede depolandığı için direk olarak uzman olma durumunu tayin ederler. Bu sayede ihtiyaç duyulan uzmanlık bilgisine depolanan bilgilerden hızlı bir şekilde faydalanılabilir. Anlayabileceğiniz gibi uzman sistemlerin amacı uzman bilgisini daha etkili ve daha hızlı bir şekilde ve verimli kullanmaktır. Buradaki amaç uzman bilgisine sahip olan insanları işlerinden etmek değil aksine işlerini daha etkili ve hızlı bir şekilde yapabilmeleri için yardım etmektir. Bu durumda uzman bilgilerinin depolandığı makinenin sayesinde sağlanıp, bilgilere daha doğru ve güvenilir bir şekilde ulaşılır. Yapay Zekanın trafik ışıklarıyla kullanımı ile ilgili yazımızı buradan okuyabilirsiniz.
Robotik
Robotik; makine mühendisleri, uçak mühendisleri, uzay mühendisleri, elektronik mühendisliği, bilgisayar mühendisliği dallarının beraber çalışarak ortaya çıkardıkları bilim dalıdır. Robotlar, yazılım kullanılarak yönetilen ve bir amaç uğruna çalışan makinelerdir.
Robot teknolojisi, gelişen ve gelişmekte olan teknoloji ile birlikte en çok yardımına ihtiyaç duyulan bilim dalıdır.
Algısal ve duyusal sistemlerin yapay zeka ile birleşmesinden dolayı ortaya Robotik bilim dalı çıkmıştır. Buna rağmen tüm robotlar yapay zekaya sahip değildir. Bir robotun yapay zekaya sahip olabilmesi için algısal ve duyusal özelliklerin olması gerekir. Bu sayede, akıllı hale gelen robotlar çevresindeki olayları algılayabilir ve bu olaylara uygun tepkiler verebilirler. Bir akıla sahip robotların farkı ise verdikleri davranışsal tepkilerin otomatik olarak değil önceden kazanılmış deneyimler sonucu oluşmasıdır.
Doğal Dil İşleme
Yapay zeka ile dil biliminin bir araya gelmesinden oluşan bir bilim dalıdır. Yazılım yardımıyla konuşma ve yazı gibi dil unsurlarını analiz ederek bilgiye dönüştürülmesini sağlar. Bu sayede makineler ile makine dilinde konuşulabilir.
Konuşma – Anlama
Konuşma ve anlama kavramı, kullanıcının makineler ile haberleşme ve konuşmasının bir yolunu ortaya çıkarır. Bu olay makinenin konuşmayı tanıması ve algılayıp anlaması ile sağlanır. Makinenin konuşmayı anlaması iki aşamadan geçer. İlk aşama konuşmayı tanımaktır iki aşama ise konuşmayı anlamaktır. Makine konuşmayı tanımadan anlayamaz. Tanıma aşamasında cümlenin içeriği önemsizdir anlama aşamasında ise cümlenin anlamı doğru ve güvenilir bir sonuç için önemlidir.
Matematik
Matematik nicelik, uzay ve yapı gibi konular ile uğraşan bir bilim dalıdır. Yani matematik; biçim sayı ve çoklukların yapılarını , özelliklerini ve aralarındaki ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Matematik bilimi, örüntüleri üzerinde araştırma yaparlar. Bu araştırmalar üzerindeki formülleri kanıtlamak için matematiksel ispatlar kullanılır. Matematik sezgi, çözümleme, mantık, yapı kurma ve genellik gibi ögelerden oluşur.
Bütün bilimlerin temelini ve kaynağını oluşturan matematik yapay zeka içinde çok önemli bir kaynaktır. Her bir yapay zeka tekniğinde amaç insan beynini analiz ederek onun bir modelini oluşturmaktır ve oluşturdukları model ile problemleri çözüme ulaştırmaktır. Bu problemler; tanımlama, sınıflama ve karar verme gibi sorunlar olabilir. Örnek verdiğimiz tüm bu teknikler matematiksel formüller aracılığıyla insan beynini modelleyebilir.
Son olarak Açıklanabilir yapay zeka ile ilgili yazılımızı linkten okuyabilirsiniz.
